اثرات اکولوژیک عوامل محیطی بر ساختار جمعیت بنتوزهای رودخانه شاهرود

ارزیابی اکوسیستم های آبی با استفاده از جمعیت بزرگ بی مهرگان کف زی یک روش مهم و کاربردی جهت شناخت سلامت منابع آبی است. این مطالعه به منظور ارزیابی وضعیت سلامت کیفیت آب رودخانه شاهرود در استان قزوین انجام شد. نمونه برداری از بزرگ بی مهرگان کف زی با استفاده از نمونه بردار سوربر (مساحت 16/0 متر مربع با چشمه تور 100 میکرون) در تناوب 45 روزه از مهر 1391 تا شهریور 1392 در 9 ایستگاه با 3 تکرار و در طول 95 کیلومتر از این رودخانه انجام شد. نمونه های جمع شده توسط فرمالین 4% تثبیت و به آزمایشگاه منتقل ، جداسازی، شناسایی و شمارش شدند. تعداد 11636 نمونه از موجودات کفزی جداسازی، شناسایی و شمارش گردید.که شامل 32 جنس از 31 خانواده و 9 راسته، 5 رده و 4 شاخه بودند. لارو حشرات آبزی بیشترین فراوانی کفزیان را به خود اختصاص دادند. از مهمترین این کفزیان به ترتیب فراوانی ephemeroptera , diptera , trichoptera ,و plecoptera بودند. سنجه های ساختار جمعیت شامل فراوانی کل، غنایept، درصد ept، نسبت ept به chir محاسبه شدند. مقادیر تنوع گونه ای، غنای گونه ای و یکنواختی با استفاده از شاخص های شانن – وینر، مارگالف و پایلو محاسبه شدند. حداقل و حداکثر میانگین فراوانی کفزیان به ترتیب در فصول تابستان و بهار مشاهده شدند. کمترین و بیشترین میزان شاخص های شانن(93/0 و 24/2) ، مارگالف (33/0 و 64/1) به ترتیب در فصول تابستان و بهار و در ایستگاه های 1 و دو ایستگاه پایین دست (8 و 9) به دست آمد. کمترین و بیشترین مقادیر شاخص تشابه پایلو (56/0 و 98/0) در ایستگاه های 5 و دو ایستگاه آخر در فصول زمستان و تابستان محاسبه گردید. بیشترین و کمترین مقادیر شاخص bmwp/aspt (72/6 و 56/1) به ترتیب در ایستگاه های 1 و 9 محاسبه شد. بر اساس شاخص زیستی هیلسینهوف (hfbi) ایستگاه های 1 و 4 و 6 ، ایستگاه های با کیفیت آب عالی ، ایستگاه 5 با کیفیت آب خیلی خوب ایستگاه های 3 و 7 خوب ، 2 و 8 مناسب و ایستگاه 9 با کیفیت آب نسبتا ضعیف طبقه بندی شدند. نتایج حاصل از گروه های تغذیه ای نشان داد که بی مهرگان بزرگ کفزی در منطقه مورد مطالعه 7 گروه تغذیه ایcg, cf ,prd ,cg/sh ,sh scr ,om را تشکیل دادند. در این بررسی گروه های تغذیه ایcg ,cf ,cg/sh از بیشترین فراوانی نسبی برخوردار بودند. در ایستگاه های با آلودگی کم، گروه cf و با آلودگی زیاد گروه cg دارای بیشترین فراوانی نسبی بودند. این بررسی نشان داد با استفاده از شاخص های زیستی و جمعیتی و مطالعه جمعییت بزرگ بی مهرگان کفزی میتوان ارزیابی مناسبی از وضعیت سلامت اکوسیستم آب های جاری به عمل آورد.